Sufi

आधुनिक पिढीच्या या कुलनेस ट्रेंडचा फायदा बर्याचदा सामाजिक उपक्रमांत होतो. याचीच अनेक उदाहरणे आणि तरुण पिढी या निषिद्ध विषयाला कसे हाताळते याची माहिती...

मासिक पाळीचे इमोजी

सोशल मीडियावर पहिल्यांदाच दाखल झालेल्या मासिक पाळीबद्दलच्या इमोजीला स्त्रियांकडून प्रचंड प्रतिसाद मिळत आहे. ४७% स्त्रिया असे म्हणत आहेत की, या इमोजीमुळे त्यांना मासिक पाळीबद्दल अधिक उघडपणे बोलता येईल. स्त्रियांच्या मनातल्या गुजगोष्टींना, त्यांच्या इच्छा-आकांक्षा, महत्त्वाकांक्षांना संवादाचे खुले आकाश मिळावे यासाठीच्या उपक्रमांमध्ये या इमोजीला गणले जात आहे.

मासिक पाळी किंवा पिरियड इमोजी हे त्याविषयीच्या संवादाचे प्रतीक आहे. जगातल्या एकूण लोकसंख्येपैकी अर्ध्यापेक्षा जास्त लोकसंख्येचे प्रत्यक्ष जीवनानुभव या इमोजीमधून व्यक्त होतील. स्त्रियांच्या शारीरिक, आरोग्यविषयक समस्यांवर अधिक गंभीरपणे चर्चा होईल. खरेतर ही इमोजी सोशल मीडियावर यायला बराच उशीर झाला आहे.

भारतीय निर्माती गुनीत मोंगा यांच्या ‘पिरियड: एन्ड ऑफ सेन्टेन्स' या लघुपटाने जिंकला ऑस्कर!

भारतात मासिक पाळीच्या मान्यतांवर आधारित लघुपट ‘पिरियड: एन्ड ऑफ सेन्टेन्स'ने ऑस्कर पुरस्कारावर आपले नाव कोरले आहे. डॉक्युमेंट्री शॉर्ट सब्जेक्ट श्रेणीत या लघुपटाने पुरस्कार पटकावला. चित्रपटात प्रामुख्याने भारतातील महिलांची मासिक पाळी आणि या काळात त्यांना येणा-या अडचणी यावर भाष्य केले आहे. २५ मिनिटांच्या या लघुपटात दिल्लीनजिकच्या हापुड जिल्ह्यातील एका छोट्याशा गावातील सत्य घटना सांगितली आहे, ज्यात सॅनिटरी नॅपकीन बनवणा-या काही महिलांची कथा रेखाटण्यात आली आहे.

मासिक पाळीसाठी सुट्टी

महिलांच्या मासिक पाळीविषयी समाजात अनेक गैरसमज आहेत. त्यात मासिक पाळीचे दिवस महिलांसाठी अतिशय वेदनादायी असतात. याची दखल घेत कल्चर मशीन या डिजिटल मिडीया कंपनीने मासिक पाळीच्या पहिल्या दिवशी महिलांना सुट्टी जाहीर करण्याचा ऐतिहासीक निर्णय घेतला आहे.

28 मे रोजी 'जागतिक मासिक पाळी स्वच्छता दिवस' सुरु करण्यात आला.

मासिक पाळी स्वच्छता दिवस (एमएचएम) हा मासिक पाळीत स्वच्छता कशी पाळावी याचे महत्त्व दर्शविण्यासाठी २८ मे हा वार्षिक जागरूकता दिवस म्हणून घोषित केला गेला आहे. २०१४ मध्ये जर्मन-आधारित एनजीओ डब्ल्यूएएसएच(वॉश) युनायटेड यांनी ही सुरुवात केली. जगभरातील महिला आणि मुलींना याचा फायदा व्हावा हा त्याचा उद्देश होता.

‘पॅडकेअर’ हे सयंत्र

इन्फोसिसमध्ये कार्यरत असणाऱ्या पुण्याच्या अजिंक्य धारिया या मेकॅनिकल इंजिनिअर असलेल्या तरूणाने मासिक पाळीच्या काळात वापरल्या जाणाऱ्या सॅनिटरी पॅडची संपूर्ण विल्हेवाट लावण्यासाठी ‘पॅडकेअर’ हे सयंत्र विकसित केले आहे. रासायनिक आणि यांत्रिक प्रक्रियेचा वापर करून यात पॅडची विल्हेवाट लावली जाते, त्यानंतर शिल्लक राहणारा कचरा प्रक्रिया करून पुन्हा वापरणे शक्य असल्याने त्या कचऱ्याला मोल मिळणे शक्य आहे. पुढील दोन ते तीन महिन्यांमध्ये हे सयंत्र बाजारात विक्रीसाठी उपलब्ध होणार असून महिलांची वसतिगृहे, कॉर्पोरेट कार्यालये, विद्यापीठे आणि रूग्णालये येथे त्याचा योग्य वापर शक्य आहे. त्याचा आकार आटोपशीर असल्याने एका स्वच्छतागृहातही ते बसवणे शक्य आहे. विजेवर चालणारे हे उपकरण कितीही वेळा वापरणे शक्य आहे. बाजारात उपलब्ध असलेल्या तशा प्रकारच्या यंत्रांच्या तुलनेत हे परवडणाऱ्या दरात उपलब्ध होणार आहे.

मासिक पाळीतील दुखण्यावर औषध

मासिक पाळीतील दुखण्यावर आयआयटी दिल्लीच्या विद्यार्थ्यांनी सांफे रोल ऑन’ हे वेदनाशामक औषध विकसित केले आहे. वैद्यकीयदृष्टय़ा गुणकारक असलेल्या तेलांचा वापर करून हे औषध बनवण्यात आले आहे. मासिक पाळीच्या काळात ओटीपोट, पाठ आणि पायांमध्ये होणाऱ्या असह्य़ वेदनांवर या औषधाचा वापर केला असता वेदना कमी होणे शक्य असल्याचे या विद्यार्थ्यांनी सांगितले. दहा मिलीच्या दहा रुपये किमतीच्या पॅकिंगमध्ये हे औषध उपलब्ध होणार आहे.पाळीच्या त्रासामुळे कुठलेही महत्वाचे काम सुटू नये म्हणून या समस्येवर औषध तयार करण्याची गरज प्रकर्षांने जाणवली. सात महिन्यांहून अधिक काळ यावर संशोधन केले. हे औषध संपूर्ण नैसर्गिक घटकांपासून तयार करण्यात आले आहे. त्यामुळे या औषधाच्या वापरातून कोणतेही दुष्परिणाम नसल्याचे स्पष्ट झाले आहे. अन्न आणि औषध प्रशासनाने देखील यावर शिक्कामोर्तब केले आहे.

युट्युबवरील नवनवे प्रयोग

जिथे एका बाजूला पॅड्सच्या जाहिराती पाहून पालक लाजिरवाणे हावभाव देतात, तर दुसरीकडे याचा विरोधाभास दिसून येतो.
कारण सॅनिटरी पॅड्सचा किंवा कुठल्याही नैसर्गिक प्रक्रियेचा प्रसार हा केवळ पारंपरिक माध्यमातून व्हावा असे नाही. हेच सिद्ध कारण्यासाठी आताच्या घडीला युट्युबवर जेव्हा सॅनिटरी पॅड्स हे नाव टाकलं जात. तेव्हा अनेक उत्तम जाहिराती असलेला संच समोर येतो किंवा सॅनिटरी पॅड्सचा प्रसार करणारा उत्तम आशय असलेला लघुपट पहिल्याच क्रमांकाला असतो.

त्यातील उत्तम चॅनेल्समध्ये खालील नावांचा समावेश होत आहे;

१. बीइंग इंडियन

२. व्हिटॅमिन स्त्री

३. गर्लियाप्पा

आधुनिक काळातील मासिक पाळी!

by सूफ़ी on जून ०३, २०१९

आधुनिक पिढीच्या या कुलनेस ट्रेंडचा फायदा बर्याचदा सामाजिक उपक्रमांत होतो. याचीच अनेक उदाहरणे आणि तरुण पिढी या निषिद्ध विषयाला कसे हात...

तुम्ही फेकलेला कचरा परतून तुमच्याकडेच आणि तुमच्या घातक पर्यावरणातच येणार आहे. त्यामुळे फेकले म्हणून नष्ट झाले या प्रकारात प्लास्टिकचा कचरा मोडत नाही. आणि पुन्हा, प्लास्टिक कचऱ्याचा उल्लेख झाला म्हणजे सॅनिटरी पॅड्स आलेच. पण आपण याबाबतीत किती निष्ठुरपणे वागत आहोत, कशी याचे निरीक्षण केले आहे. याचे सखोल स्वरूप;

वापरलेल्या सॅनिटरी पॅड्सच्या कचऱ्याची विल्हेवाट

‘सॅनिटरी पॅड वापरा असे सगळ्याच पातळीवर सांगितले जात आहे. कसे वापरायचे तेही सॅनिटरी पॅडच्या पुड्यावर चित्राच्या स्वरूपात दाखविले जाते.’ पण सॅनिटरी पॅड लावल्यानंतर, स्वतःच्या स्वच्छतेची काळजी घेतल्यानंतर त्या माखलेल्या पॅडचे पुढे काय ….?

‘आपण पॅड वापरले म्हणजे आपली जबाबदारी संपते, असे समजून महिला सॅनिटरी पॅड्स किंवा डायपर आहे तसेच, ओल्या स्वरूपात, न गुंडाळता सर्रास टाकून देतात.

जेव्हा सॅनिटरी पॅडच्या कचऱ्याबाबत कर्मचाऱ्यांशी बोलले तेव्हा समोर आले कि,

प्रमुख मुद्दा म्हणजे आजही मोठमोठाल्या घरांतून कचऱ्याचे वर्गीकरण केले जात नाही. त्यात सॅनिटरी पॅड्स, डायपर हे उघड्यावर तसेच टाकले जातात. तो कोरड्या कचऱ्यात समाविष्ट होतात. पण हे डायपर आणि सॅनिटरी पॅड्स नियमितपणे हाताला लागू लागले. शास्त्रीय दृष्टिकोनातून सॅनिटरी पॅड्सचे तीन-चार तासांत जंतू निर्माण होतात. त्यात हायपोटसीस, इकॉलाय, साल्मोनीय, स्टॅफिलोकॉकस आणि कावीळ व टिटॅनसच्या रोगजनकांचा समावेश असतो. ते जंतू कामगारांच्या आरोग्यास हानी पोहचवतात. यामुळे कर्मचाऱ्यांचे स्वास्थ्य बिघडते. कर्मचाऱ्यांचे म्हणणे असे कि, त्या आजारी पडू लागल्या. वापरलेल्या सॅनिटरी नॅपकिन्सची हाताळणी स्त्री सफाई कामगार करत असतात. त्या घरातील एकट्या कमावत्या असतात . त्यामुळे त्यांच्या आजारपणावर होणारा खर्च आणि रजा घेतल्यामुळे पगारात पैसे कमी केले जातात. थोडक्यात, घरातील कमावती स्त्री आजारी पडल्यामुळे घरातील आर्थिक बाबी ठप्प होत असे.

कचरा कर्मचाऱ्यांच्या आरोग्यावर होणारे परिणाम

सफाई करणार्‍या कामगारांनासुद्धा या धोक्याची पूर्ण कल्पना आहे. "परंतु लोकांची घाण उपसणे हा आमचा व्यवसाय आहे. तसे न केल्यास आम्ही उपाशी मरू. पहिल्या पहिल्यांदा आम्हालाही शिळ्या अन्न पदार्थातील किड्या-मुंग्यांना बघितल्यावर शिसारीकिळस येत होती. मळमळल्यासारखे वाटत होते. आता त्याची सवय झाली आहे. आम्ही त्याची काळजी करत बसत नाही. मात्र रक्तानी मळलेला कापूस, सॅनिटरी नॅपकिन्स वा फेकून दिलेले बँडेजची फार भीती वाटते. आजारपण वा दवाखाना आम्हाला परवडत नाही. कचऱ्यातील कचरा उचलताना काचेच्या तुकड्यामुळे आमचे हात कापतात. तरीसुद्धा आम्ही घाबरत नाही. परंतु सॅनिटरी टॉवेल्समुळे आजारी पडल्यास आमच्या लेकरांकडे कोण बघणार?"

वापरून फेकून देत असलेल्या नॅपकिन्सच्या संख्यांचा विचार केल्यास दररोज प्रदूषणात किती भर पडत आहे याची नक्कीच कल्पना येईल. 2011 साली केलेल्या निरीक्षणाच्या आकडेवारीनुसार भारतात केवळ 12 टक्के स्त्रिया ब्रँडेड नॅपकिन्सचा वापर करतात. 15 ते 54 वयोगटातील 30 कोटी भारतीय स्त्रियांपैकी 12 टक्के म्हटले तरी ही संख्या 3.6 कोटी स्त्रिया नॅपकिन्स वापरत असावेत. दर महिन्याला 12 नॅपकिन्स या हिशोबाने वापरलेल्या 43.2 कोटी नॅपकिन्सचे वजनच 5000 टन होईल. हे सर्व नॅपकिन्स जमिनीवर पसरल्यास 50 एकर जागासुद्धा पुरत नाही. शिवाय. हा कचरा हाताळताना दुर्गंध आणि जंतूंचा संसर्ग यामुळे आजार होऊन अनेक स्त्रिया सुट्टीवर असतात. त्यांचा हा संसर्ग घरातील त्यांच्या मुला बाळांना ही होतो.

सर्वेक्षणानुसार पुण्यात रोज 250000 सॅनिटरी नॅपकिन्स वापरून फेकल्या जात आहे. अशा प्रकारे नॅपकिन्स गटारात वा नाल्यात फेकल्यामुळे गटारं तुंबतात. किंवा फुटपाथवर पसरतात. रस्त्यावरील बेवारशी कुत्रं पॅक कुरतडत पसरवतात. पुण्यातच नव्हे तर भारतातील बहुतेक शहरात हे दृश्य बघायला मिळते. कचराकुंडीत टाकलेल्या कचर्‍याची सुका व ओला यात विभागणी सफाई कामगार करतात. अशा वेळी गुंडाळलेले पॅक्स हाताळताना या कामगारांना ते किळसवाणे वाटत असेल. त्यांनाही काही स्वाभिमान असेल. श्रम प्रतिष्ठा असेल. परंतु याचा विचार न करता कचराकुंडीत बिनधास्तपणे टॉवेल्स फेकणार्‍या स्त्रियांची संख्या कमी नाही.याच सर्वेक्षणात लक्षणीय प्रमाणात महिला असलेल्या कार्यालय/कंपन्यापैकी 63 टक्के कार्यालयात नॅपकिन्सच्या विल्हेवाटीची कुठलीही सोय नाही. त्यामुळे संडासातच (बळे बळे!) पॅक ढकलून देत असतात. कारण त्यांना वापरलेले नॅपकिन्स कागदात गुंडाळून जवळ बाळगण्यास लाज वाटते.

कचऱ्यासाठी उपाययोजना

द प्लास्टिक वेस्ट (मॅनेजमेंट अँड हँडलिंग) नियम २०११ या नियमात विस्तारित उत्पादकांच्या जबाबदार्या (ERP) संबंधी काही मार्गदर्शक कलमे आहेत. त्या कलमानुसार पर्यावरणाला हानी न पोहोचता उत्पादनांच्या वापरातून होणाऱ्या कचर्‍याची योग्य प्रकारे विल्हेवाट करण्याची जबाबदारी उत्पादकावर सोपवली आहे. परंतु हे उत्पादनकर्ते या जबाबदाऱ्या घेत नाहीत. टाळतात. जर सॅनिटरी पॅड्सच्या पाकिटातच ते वापरल्यानंतर टाकण्यासाठी एक पाऊच दिले तर कर्मचाऱयांसाठी हे किती सोयीस्कर होईल.

कर्मचाऱ्यांकरिता पर्याय म्हणून;

· डिस्पोजल पाऊच: म्हणजेच उत्पादकांनी पॅड विक्री करताना पॅकिंगच्या आतच वापरलेले पॅड फेकण्यासाठी पिशवी दिली जावी.

· रेड डॉट कॅम्पेन: या उपक्रमातून माखलेल्या पॅड हे वृत्तपत्रात किंवा कागदात गुंडाळून त्यावर लाल टिम्ब टाकून कचरा पेटित टाकावे.

· सरकारतर्फे हातात घालण्याचे ग्लव्हज, आणि तोंडाला लावण्याचे मास्क तसेच स्वच्छ संस्थेमार्फत ज्या पद्धतीने कौटुंबिक आरोग्याबाबत समस्या असल्यास ५०% सवलत कार्ड देऊ करावे. जेणेकरून हे काम जितके आरोग्यास घटक असते त्या बदल्यात कर्मचाऱ्यांची देखरेख ठेवली तर कर्मचाऱ्यांच्या आरोग्याच्या समस्या कमी होतील.

· सॅनिटरी नॅपकिन्सच्या निर्मुलनाचा वैज्ञानिक मार्ग म्हणजे इन्सिनरेशन.: जनआधार सेवाभावी संस्थेद्वारे पुणे शहरातील पाच प्रभागात सॅनिटरी नॅपकिन्स डिस्पोजल मशीन बसविले गेले आहेत. ज्याद्वारे दररोज २८०० ते ३००० पर्यंत सॅनिटरी नॅपकिन्सची शास्त्रीय पद्धतीने विल्हेवाट लावली जाते.